Kto po raz pierwszy zastosował gutaperkę w leczeniu kanałowym?

Od momentu, gdy pierwsza porcja gutaperki została umieszczona w zębie, minie niebawem 200 lat. Na przestrzeni blisko dwóch wieków miał miejsce gwałtowny rozwój metod leczenia zębów. Jednak w przypadku gutaperki niewiele się zmieniło. Naturalny surowiec jest używany w niemal niezmienionej postaci. Co ciekawe, gutaperka nie doczekała się godnej konkurencji, choć próby jej zastąpienia trwają od dziesięcioleci.

Gutaperka była znana od wieków. Jak to się stało, że stała się niezbędnym materiałem w leczeniu zębów?

Jak gutaperka trafiła do kanału zębowego?

Pierwotne plemiona zamieszkujące Półwysep Malajski jako pierwsze odkryły niezwykłe właściwości gutaperki, która powstaje z soku mlecznego drzew z rodziny sączyńcowatych. Malajowie gotowali białawą ciecz, a następnie formowali z niej pod bieżącą wodą trzonki narzędzi i ozdoby. Materiał był jednocześnie sztywny i w pewnym zakresie elastyczny. Te właściwości zadecydowały też o pierwszych zastosowaniach gutaperki w Europie: nadawała się na uchwyty narzędzi chirurgicznych, produkowano z niej materiały wodoodporne i izolacje do pierwszych kabli elektrycznych.

Dla stomatologii odkrył gutaperkę Edwin Truman, który użył jej po raz pierwszy do wypełnienia kanału zębowego w 1847 r. W następnych latach pojawiły się „kompozyty”, czyli masy wypełniające złożone z naturalnej gutaperki, dodatków mineralnych i sproszkowanego szkła. Od lat 70. XIX w. gutaperka jest stosowana do wypełniania kanałów korzeniowych w postaci ćwieków. Proces formowania ćwieków polegał na podgrzewaniu gutaperki i zwijaniu jej w wałeczek pomiędzy dwoma płytkami szkła. Koniec XIX w. to moment wynalezienia profesjonalnych urządzeń do endodoncji. Pierwszym z nich był złoty drut z ostrą końcówką, który służył do usuwania zmienionej chorobowo miazgi i aplikacji gutaperki.

Po dwustu latach udoskonalono technikę wytwarzania gutaperki stomatologicznej. Ćwieki produkowane są w wielu różnych rozmiarach, aby jak najłatwiej można było je dopasować do wielkości opracowanych kanałów korzeniowych. Zmieniły się też komponenty: współcześnie stosowane ćwieki gutaperkowe składają się w większości z tlenku cynku oraz dodatków syntetycznych, wosku i związków metali. Czysta gutaperka stanowi zaledwie połowę lub tylko trzecią część składu ćwieka.

Jakie właściwości gutaperki zadecydowały o jej sukcesie w stomatologii?

W momencie odkrycia gutaperki nie miała ona konkurencji w postaci tworzyw sztucznych. W następnych dziesięcioleciach, pomimo gwałtownego rozwoju technologii, nie udało się wytworzyć materiału, który miałby właściwości podobne do gutaperki. Najcenniejsze właściwości gutaperki z punktu widzenia stomatologii to:

• szczelność wypełnienia – właściwie przeprowadzona kondensacja (wtłaczanie do kanałów korzeniowych) gutaperki zapewnia całkowitą szczelność wypełnienia,
• trwałość – gutaperka nie reaguje ze śliną i innymi substancjami w jamie ustnej, nie rozpuszcza się i nie traci swojej elastyczności,
• dobry kontrast na zdjęciach RTG – ćwieki są dobrze widoczne na zdjęciach rentgenowskich, dzięki czemu można kontrolować właściwe wypełnienie kanałów,
• brak przebarwień – nawet po wielu latach gutaperka nie odbarwia wypełnianych zębów,
• biozgodność – nie ma pewności, czy gutaperka jest całkowicie biozgodna, jednak nie udało się dowieść jej szkodliwego wpływu na tkankę zębową,
• stabilność wymiarowa – wypełnienia z gutaperki nie zmieniają objętości pod wpływem wahań temperatury,
• łatwość usuwania – jeżeli zachodzi konieczność ponownego leczenia kanałowego, to gutaperkę można usunąć bez żadnego problemu i bez ryzyka uszkodzenia zęba.

Bezkonkurencyjny wypełniacz kanałów korzeniowych

Praktycznie od momentu pojawienia się gutaperki trwają próby zastąpienia jej doskonalszym materiałem. O efektach mówi specjalista z hurtowni dentystycznej Limedic: – Chyba najpoważniejszym konkurentem gutaperki miał być preparat o nazwie resilon. Jednak pomimo bardzo obiecujących wyników, w tym szczególnie dobrej szczelności wypełnienia, do tej pory nie zdetronizował on gutaperki. Resilon jest jednym z kilkuset materiałów, których próbowano używać do wypełniania kanałów korzeniowych na przestrzeni ostatnich 200 lat. Obok niego prowadzono testy z bawełną, drewnem, ołowiem, złotem, a nawet azbestem.

Aby poprawić dokładność wypełnienia kanału korzeniowego, stosowane jest termiczne uplastycznianie gutaperki przed wprowadzeniem jej do zęba. Do tego celu potrzebne są specjalistyczne narzędzia do podgrzewania gutaperki. Precyzja ogrzewania (utrzymanie optymalnej temperatury) jest niezwykle ważna, bo pozwala uniknąć skurczu w czasie przechodzenia gutaperki ze stanu płynnego w stały.

Niezależnie od problemów, na które napotyka stosowanie gutaperki, nie sposób zakwestionować jej użyteczności i skuteczności w leczeniu endodontycznym. Gutaperka ma wystarczająco dużo mocnych stron, aby można było z dużym prawdopodobieństwem zakładać, że w najbliższych latach pozostanie wiodącym materiałem do wypełniania kanałów korzeniowych.